Nικόλας Κούλογλου¹

Πολύ πριν από την παρακμή της κυριαρχίας των FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia) στην Κολομβία – της μεγαλύτερης αντάρτικης οργάνωσης στον κόσμο –, οι οποίες κατέθεσαν επίσημα τα όπλα το 2017, μετά τη συμφωνία ειρήνης με την τότε κυβέρνηση της χώρας, το οργανωμένο έγκλημα του Μεξικού είχε ήδη διαμορφώσει το μέλλον του παγκόσμιου εμπορίου ναρκωτικών. Οι μεξικανικές εγκληματικές οργανώσεις, ισχυρές, ευέλικτες και βαθιά συνδεδεμένες με διεθνή κυκλώματα, πήραν τα ηνία της διακίνησης κοκαΐνης. Χάρη στην εμπειρία τους, κατόρθωσαν να επεκταθούν βαθύτερα στη Νότια Αμερική, δημιουργώντας νέες διαδρομές μεταφοράς και αποφεύγοντας τους αυστηρούς ελέγχους της απαγόρευσης στην Κολομβία.

Ο Ισημερινός, χώρα με αδύναμες δυνάμεις ασφαλείας, γεωγραφική εγγύτητα στις περιοχές καλλιέργειας κόκας και στρατηγικά λιμάνια, μετατράπηκε σε κομβικό σημείο αυτών των νέων διαδρομών. Το λιμάνι του Γκουαγιακίλ, με άμεση πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές, αποτελεί πλέον σημαντική πύλη εξαγωγής ναρκωτικών.

Παρόλα αυτά, οι μεξικανικές οργανώσεις δεν περιορίστηκαν στην κοκαΐνη. Η στροφή τους στα συνθετικά ναρκωτικά, ιδιαίτερα στη μεθαμφεταμίνη και – από το 2014 – στη φαιντανύλη, άλλαξε το τοπίο του ναρκεμπορίου. Η παραγωγή φαιντανύλης, ενός εξαιρετικά ισχυρού και φθηνού ναρκωτικού, ξεκίνησε από την «φατρία» Los Chapitos του καρτέλ της Σιναλόα, υπό την ηγεσία των γιων του Joaquín «El Chapo» Guzmán. Από τότε, η παραγωγή αυξήθηκε θεαματικά.

Το καρτέλ εισάγει χημικές ουσίες κυρίως από την Κίνα, συχνά «καμουφλαρισμένες» ως νόμιμα προϊόντα. Οι παραδόσεις γίνονται μέσω ενός πλέγματος εμπόρων και μεσαζόντων, τόσο στο Μεξικό όσο και στο εξωτερικό. Τα εργαστήρια παραγωγής της φαιντανύλης έχουν πολλαπλασιαστεί, μαζί με την εξειδίκευση στο «μαγείρεμα» της ουσίας. Εν έτει 2025, το Μεξικό έχει ξεπεράσει πλέον την Κίνα και αποτελεί την κύρια χώρα παραγωγής της φαιντανύλης παγκοσμίως.

Αν και οι κατασχέσεις από τις Αρχές των ΗΠΑ τριπλασιάστηκαν μεταξύ 2021 και 2023, η φαιντανύλη εξακολουθεί να φτάνει στις «καταναλωτικές» αγορές σε τεράστιες ποσότητες. Το ναρκωτικό είναι πλέον η βασική αιτία θανάτου για ανθρώπους ηλικίας 18 έως 49 ετών στις ΗΠΑ, κάτι το οποίο θέλει να καταπολεμήσει κι ο Πρόεδρος Τραμπ. Η διανομή γίνεται κυρίως μέσω λιμανιών εισόδου, οδικώς ή με μικρούς μεταφορείς – συχνά Αμερικανούς πολίτες – που λειτουργούν ως «μουλάρια», τα λεγόμενα «βαποράκια».

Το παγκόσμιο ναρκεμπόριο παρουσιάζεται σήμερα πιο πολύπλοκο, πιο κατακερματισμένο και πιο ανθεκτικό στις διωκτικές Αρχές. Η εφοδιαστική αλυσίδα αποτελείται από μικρές και μεγάλες ομάδες που συνεργάζονται, αντικαθίστανται γρήγορα σε περίπτωση απωλειών και επενδύουν τα κέρδη τους τόσο σε άλλα εγκληματικά πεδία (εμπορία ανθρώπων, παράνομη εξόρυξη) όσο και σε νόμιμες επιχειρήσεις. Η διαφθορά και οι εκβιασμοί συνοδεύουν τη διακίνηση σε κάθε στάδιο, από την παραγωγή μέχρι την τελική πώληση.

Η διαδικασία ξεκινά είτε με την παραγωγή ναρκωτικών (π.χ. κοκαΐνη στη Νότια Αμερική) είτε με την προμήθεια χημικών ουσιών (π.χ. για τη φαιντανύλη από την Κίνα). Οι εγκληματικές οργανώσεις «κατέχουν» συγκεκριμένες διαδρομές – για παράδειγμα από το Γκουαγιακίλ στο Ρότερνταμ – και χρησιμοποιούν υπεργολάβους για λειτουργίες όπως η αποθήκευση ή η μεταφόρτωση. Λίγες οργανώσεις έχουν την τεχνογνωσία για πλήρη διαχείριση διεθνών διαδρομών – ανάμεσά τους το καρτέλ της Σιναλόα, το Χαλίσκο-Νέα Γενιά (Cartel de Jalisco Nueva Generación) και το Primeiro Comando da Capital της Βραζιλίας, που ελέγχει πλέον όλο το ναρκεμπόριο από τις φυλακές του Σάο Πάολο.

Τα οικονομικά της διακίνησης είναι εντυπωσιακά. Ένα κιλό πάστας βάσης κόκας πωλείται στη νότια Κολομβία για περίπου 550 δολάρια, αλλά η τιμή του ανεβαίνει κατακόρυφα μέχρι να φτάσει στην Ευρώπη ή τις ΗΠΑ. Στο λιμάνι του Γκουαγιακίλ, μπορεί να κοστίζει γύρω στα 1.000 δολάρια, ενώ η χονδρική τιμή στην Ευρώπη μπορεί να φτάσει τα 40.000 δολάρια. Τα ίδια φαινόμενα παρατηρούνται και στη φαιντανύλη, όπου το περιθώριο κέρδους είναι ακόμη μεγαλύτερο – έως και 800 φορές το κόστος των πρώτων υλών.

Οι μεξικανικές οργανώσεις αναλαμβάνουν την παράδοση κοκαΐνης σε σημεία παραλαβής – λιμάνια, αεροδρόμια, ακόμη και στη μέση της θάλασσας. Οι διακινητές χρησιμοποιούν υπεργολάβους και εξειδικευμένους τοπικούς συνεργάτες για να εξασφαλίσουν τη διέλευση από κρίσιμα σημεία κι η δημιουργία νέων διαδρομών είναι σύνηθες φαινόμενο, κυρίως μέσω χωρών όπου οι δυνάμεις επιβολής του νόμου δεν είναι τόσο ισχυρές – όπως η Κόστα Ρίκα, όπου το 70% των ανθρωποκτονιών το 2023 συνδέθηκε με το εμπόριο ναρκωτικών.

Η χρήση εμπορευματοκιβωτίων είναι πλέον η κυρίαρχη μέθοδος μεταφοράς της κοκαΐνης. Αν και οι κατασχέσεις είναι σχετικά χαμηλές (2–10%), η μέθοδος επιτρέπει την αποστολή τεράστιων ποσοτήτων. Συνήθως, η κοκαΐνη κρύβεται σε εμπορεύματα με σύντομη αλυσίδα ανεφοδιασμού, όπως οι μπανάνες. Πολλές φορές η «μετάλλαξη» των κοντέινερ γίνεται κατά τη φόρτωση, άλλοτε εν πλω, με τη συνεργασία και του πληρώματος. Οι διακινητές χρησιμοποιούν χημικά ή ακόμα και παραλλαγές καθαρής κοκαΐνης για να ξεγελάσουν τα συστήματα ελέγχου. Στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, που είναι οι τελικοί προορισμοί, γίνεται συχνά ο τελικός «καθαρισμός» του προϊόντος.

Φορτία φαιντανύλης ή χημικών ουσιών μεταφέρονται με πλοία που σταματούν στα διεθνή ύδατα. Εκεί, μικρά ταχύπλοα μεταφέρουν τα εμπορεύματα στην ξηρά, αποφεύγοντας τους ελέγχους. Οι διαδρομές αλλάζουν διαρκώς κι αναπροσαρμόζονται για να αποφεύγεται ο εντοπισμός. Πολλές φορές, χρησιμοποιούνται «καθαρές» χώρες ως δήθεν σημεία εκκίνησης – όπως η Γαλλική Γουιάνα ή η Κόστα Ρίκα – για να αποπροσανατολίσουν τις Αρχές των χωρών προορισμού.

Το διεθνές ναρκεμπόριο δεν είναι πλέον μια «αόρατη» παραοικονομία στις παρυφές των κοινωνιών. Είναι ένας γιγαντιαίος, πολύπλοκος μηχανισμός με πολλά πλοκάμια που εξελίσσεται πιο γρήγορα από τις πολιτικές που καλούνται να τον περιορίσουν. Δεν περιορίζεται σε περιθωριακές ομάδες — διαπερνά σύνορα, θεσμούς, κυβερνήσεις. Αν δεν αντιμετωπιστεί με ρεαλισμό, διατομεακή συνεργασία και βαθιά κατανόηση της δομής και των αιτίων του, τότε το ζήτημα δεν θα είναι απλώς επίμονο για τα θύματα· θα γίνει συστημικό, διαβρωτικό και, εν τέλει, τελείως ανεξέλεγκτο.