του Νικόλα Κούλογλου*

Το λαθρεμπόριο ναρκωτικών αποτελεί ένα από τα πλέον διαχρονικά και πιο σημαντικά ζητήματα ασφαλείας στις σχέσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Μεξικού κυρίως και λόγω των κοινών συνόρων. Τα μεξικανικά καρτέλ, με τις εκτεταμένες διασυνδέσεις τους ανά τον κόσμο, έχουν εξελιχθεί από τοπικές εγκληματικές οργανώσεις σε ισχυρά διεθνή δίκτυα, εμπλεκόμενα όχι μόνο στη διακίνηση ναρκωτικών αλλά και σε εμπορία ανθρώπων, ξέπλυμα χρήματος, ένοπλες συγκρούσεις με τις αρχές, και σε λαθρεμπόριο όπλων.

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, για δεκαετίες, κυρίως μέσω της DEA (Drug Enforcement Agency) προσπαθεί να ανακόψει τη δράση αυτών των οργανώσεων μέσα από στρατιωτικοποιημένες καταστολές, επιχειρήσεις κατά των βαρόνων των ναρκωτικών και διμερείς συνεργασίες με το Μεξικό, με αμφίβολα αποτελέσματα. Η πιο πρόσφατη απόφαση της κυβέρνησης Τrump να χαρακτηρίσει τα μεγαλύτερα καρτέλ ως ξένες τρομοκρατικές οργανώσεις σηματοδοτεί μια ριζική αλλαγή στρατηγικής, καθώς επιτρέπει στις αμερικανικές Aρχές να αντιμετωπίσουν τα καρτέλ με τα ίδια εργαλεία που χρησιμοποιούνται στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας».

Αυτή η νέα πολιτική αναβαθμίζει το ζήτημα της διακίνησης ναρκωτικών σε εθνική απειλή, επιτρέποντας αυξημένη εμπλοκή του στρατού και των Yπηρεσιών Πληροφοριών, καθώς και αυστηρότερη παρακολούθηση των οικονομικών δραστηριοτήτων των εγκληματικών οργανώσεων. Ωστόσο, εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με τη νομιμότητα, την αποτελεσματικότητα και τις πιθανές επιπτώσεις της αμερικανικής παρέμβασης στη μεξικανική κυριαρχία.

Η απόφαση της Ουάσινγκτον να στοχεύσει τα μεξικανικά καρτέλ ως τρομοκρατικές οργανώσεις έχει μια σειρά πολιτικών, στρατηγικών και νομικών επιπτώσεων, τόσο στο εσωτερικό των ΗΠΑ όσο και στις διμερείς σχέσεις με το Μεξικό.

Αρχικά, η νέα αυτή στρατηγική επιτρέπει:

α) Αυξημένες οικονομικές και στρατιωτικές κυρώσεις σε όσους συνεργάζονται με τα καρτέλ.

β) Διεύρυνση της δικαιοδοσίας των αμερικανικών Υπηρεσιών Πληροφοριών και των ειδικών δυνάμεων στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος.

γ) Μεγαλύτερη δυνατότητα παρακολούθησης των οικονομικών συναλλαγών και του ξεπλύματος χρήματος που σχετίζεται με τα καρτέλ.

Παράλληλα, η κίνηση αυτή έχει προκαλέσει ανησυχία στην κυβέρνηση του Μεξικού, καθώς θα μπορούσε να αποτελέσει πρόφαση για αυξημένη στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ στο εσωτερικό της χώρας. Ορισμένοι Μεξικανοί αξιωματούχοι φοβούνται ότι η πολιτική αυτή μπορεί να οδηγήσει σε ενεργή στρατιωτική δράση στα σύνορα ή ακόμα και στην παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας του Μεξικού.

Από τη μία πλευρά, η αυστηροποίηση των ελέγχων, η ενίσχυση της επιτήρησης και η πίεση προς τη μεξικανική κυβέρνηση θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αποδυνάμωση των εγκληματικών οργανώσεων, καθώς και στη μείωση της ροής ναρκωτικών προς τις ΗΠΑ. Από την άλλη, η εμπειρία επί του πεδίου έχει δείξει ότι η κατασταλτική πολιτική χωρίς παράλληλες κοινωνικοοικονομικές μεταρρυθμίσεις συχνά αποτυγχάνει. Η καταδίωξη των ηγετών των καρτέλ δεν εξάλειψε ποτέ τη διακίνηση ναρκωτικών,· αντιθέτως, οδήγησε στον κατακερματισμό, την αναδιάρθρωση των εγκληματικών οργανώσεων και στη δημιουργία νέων, πιο βίαιων φατριών, σε τοπικό επίπεδο και με χαρακτηριστικά συμμοριών (pandillas).

Σε πρώτο στάδιο τα καρτέλ που συμπεριλήφθηκαν στη λίστα είναι:

α) το Καρτέλ της Σιναλόα του «Chapo» Guzmán και του «Μayo» Ζambada -που έχει πλέον διασπαστεί στα δύο

β) το Καρτέλ Νέας Γενιάς του Χαλίσκο (CJNG), με ηγέτη τον Nemesio Oseguera Cervantes, γνωστό ως «El Mencho»

γ) Η Familia Michoacana (από τα πιο ιστορικά καρτέλ και με μια θρησκευτική αντίληψη του κόσμου)

δ) οι Cárteles Unidos (καρτέλ που δρα στα κεντρικά και νότια κι εμπλέκεται αρκετά με το λαθρεμποριών όπλων στις ΗΠΑ)

ε) το ιστορικό Καρτέλ του Κόλπου

στ) το Cartel del Noreste (Βορειοανατολικό καρτέλ, που προήλθε από διάσπαση των Zetas)

Η αμερικανική απόφαση για την αντιμετώπιση των καρτέλ ως τρομοκρατικές οργανώσεις μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες τόσο στη διεθνή πολιτική όσο και στη σταθερότητα του Μεξικού. Παραμένει ανοιχτό το ερώτημα αν αυτή η νέα στρατηγική θα φέρει ουσιαστικά αποτελέσματα ή αν, όπως στο παρελθόν, θα οδηγήσει απλώς σε μια νέα φάση βίαιης προσαρμογής των εγκληματικών οργανώσεων.

Παράλληλα, το Μεξικό προχώρησε στην έκδοση 29 μελών των μεξικανικών καρτέλ στις ΗΠΑ, καθώς και στην επιβολή κυρώσεων σε βασικούς οικονομικούς συνεργάτες των εγκληματικών οργανώσεων. Πρόκειται για «ιστορική» επιχείρηση, καθώς ποτέ στο παρελθόν δεν είχαν εκδοθεί τόσοι πολλοί εγκληματίες από το Μεξικό στις ΗΠΑ σε μία μόνο ημέρα (το νούμερο ήταν περίπου 65 συνολικά απελάσεις μέσα σε μια χρονιά).

Ποια η σχέση όλων αυτών των γεγονότων με τους δασμούς;

Oι εμπλεκόμενοι βαρόνοι απελάθηκαν στις ΗΠΑ, αφού η κυβέρνηση Trump αύξησε την πίεση στο Μεξικό για να περιορίσει την παράνομη μετανάστευση, τη δραστηριότητα των καρτέλ και τη διανομή της φαιντανύλης, με την απειλη επιβολής δασμών 25% σε όλες τις μεξικανικές εισαγωγές ήδη από τις αρχές Μαρτίου. Οι δασμοί θα σηματοδοτήσουν ένα σημαντικό οικονομικό πλήγμα για την εξαρτώμενη από το εμπόριο οικονομία του Μεξικού, η οποία αποστέλλει περίπου το 80% των εξαγωγών της στην αγορά των  ΗΠΑ.

Μεταξύ αυτών που απελάθηκαν από το Μεξικό είναι και ο Rafael Caro Quintero -στα 72 του χρόνια πλέον-, ο οποίος θεωρείται από τις ΗΠΑ ότι ευθύνεται για τη δολοφονία του πράκτορα της DEA Enrique «Kiki» Camarena το 1985 και άλλων. Ο Quintero βρίσκεται στον κατάλογο των πλέον καταζητούμενων φυγάδων της DEA εδώ και τέσσερις δεκαετίες. Στη λίστα απέλασης βρίσκονται επίσης δύο ηγέτες του καταργημένου πλέον καρτέλ Los Zetas, οι Μεξικανοί Miguel Treviño και ο αδελφός του Omar Treviño Morales, γνωστοί ως Z-40 και Z-42.

Επίσης, παραδόθηκαν νεότεροι ναρκέμποροι όπως ο Antonio Oseguera Cervantes – ο αδελφός του πιο καταζητούμενου βαρόνου ναρκωτικών του Μεξικού, Nemesio Oseguera Cervantes, ο οποίος ηγείται του ισχυρού Καρτέλ της Νέας Γενιάς του Jalisco και για τον οποίο οι αμερικανικές αρχές έχουν προσφέρει αμοιβή 15 εκατομμυρίων δολαρίων για κάθε πληροφορία που θα οδηγήσει στη σύλληψη του. Η νέα στρατηγική του Trump στον «πόλεμο κατά των ναρκωτικών» περνά, λοιπόν, στη φάση του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» αλλά και μέσω ενός «εμπορικού πολέμου» μέσω δασμών.

*Μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Université Lumière Lyon II, εξειδικευμένος σε θέματα στρατηγικής, λαθρεμπορίου κι εγκληματικής διακυβέρνησης.